MINIATUURLADDERKLOK “SHAKU-DOKEI” Ca. 1820 Japan

M&R265

MINIATUURLADDERKLOK “SHAKU-DOKEI”
Circa 1820
Japan

Uurwerk
Het messing uurwerk heeft gaandwerk, uitgevoerd met spillengang en balans met spiraalveer. Aan de onderzijde bevindt zich de opwindas en is in een uitsparing de kleine balans zichtbaar.

Wijzerplaat
De zilveren wijzerplaat met messing strip is voorzien van 13 verschuifbare verzilverde ’toki’s’ voor de uuraanduiding. De toki’s zijn gegraveerd en ingelakt. De Japanse tekens op de toki’s stellen van boven naar beneden de volgende getallen voor: 6, 5, 4, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 9, 8, 7, 6. De decoratief ajourgezaagde messing wijzer schuift aan de zijkant langs de toki’s van boven naar beneden.

Kast
De kleine shitanhouten kast heeft aan de beide zijkanten van het uurwerk vensters, net als de voorzijde, waardoor het uurwerk zichtbaar is. Om de toki’s te kunnen verplaatsen dient men het venster gevat in een houten lunet op de bovenzijde te verschuiven.

Gangduur 12 uur
Lengte 13,5 cm.
Breedte 3,5 cm.

Literatuur
– W. Brandes, Alte Japanische Uhren.
– N.H.N. Mody, Japanese clocks.
– TIJDschrift 0203 en 0204

Japanse tijdmeting
De Japanse tijdmeting verschilt in grote mate van de Westerse tijdmeting. In plaats van een uur als vaste waarde te nemen verschilt in Japan de lengte van een uur, toki genaamd, naar de lengte van de dag en de nacht. De dag en de nacht zijn beide ingedeeld in 6 toki, die van zonsopgang tot zonsondergang en van zonsondergang tot zonsopgang gerekend worden. In de zomer zijn de dagen langer dan de nachten en duurt dientengevolge een toki overdag ook langer dan ’s nachts. In de winter werkt dit andersom. Om deze reden zijn er Japanse klokken met verschuifbare plaatjes, zodat de lengte van de toki veranderd kan worden. Tevens zijn er klokken waarbij de cijferring vastzit, maar waarbij het tikgetal van de klok te veranderen is door de gewichtjes van de waag te verplaatsen, zodat de klok langzamer of sneller gaat lopen. Dit komt voor bij de oudere klokken. De cijfers van de klok lopen van 9 naar 4. Het enige cijfer dat ‘vast’ is, is 9 uur, ons middaguur 12 uur. De Japanse klokken geven aan hoeveel uren er nog komen in de toekomst (na de 5 komt de 4), Europese klokken geven aan hoeveel uren er al voorbij zijn (na de 5 komt de 6). In Japan was het cijfer 9 heilig. Elke toki, 12 in totaal, had ook een eigen teken van de dierenriem die ook wel werden afgebeeld op een cijferring rondom de gewone cijferring.