ZAKZONNEWIJZER MET FOEDRAAL Butterfield AParis Ca. 1722-1724 Frankrijk

M&R243

ZAKZONNEWIJZER MET FOEDRAAL
Gesigneerd: Butterfield AParis
Circa 1722-1724
Frankrijk

Franse, horizontale massief zilveren zakzonnewijzer, bestaande uit een kompas (ter bepaling van het noorden) en een opklapbare driehoekige gnomon of schaduwwerper. Het instrument is rijk gegraveerd. De gnomon heeft een verstelbare wijzer in de vorm van een vogel instelbaar op de breedtegraad van de plaats waar men de tijd wil weten.
De kompasbasis is gemarkeerd met ‘premier cadran’ (eerste cijfersegment) en bevat een tabel met breedtegraden voor Europese steden en dorpen, die doorloopt op de rest van de achterkant van de wijzerplaat.

Op de achthoekige messing plaat zijn vier verschillende uuraanduidingen met zwarte Romeinse en Arabische cijfers rond het kompas gegraveerd voor het gebruik bij verschillende breedtegraden, namelijk 40, 46, 49 en 52. Het kompas is ook uitgerust met een speciale schaal om de magnetische declinatie te bepalen. De zakzonnewijzer kon worden meegenomen op reis in het bijbehorend achthoekige foedraaltje, van binnen bekleed met groen fluweel, van buiten zwart haaienleer. In het centrum staat de fraaie signering van de maker: Butterfield AParis.

Afmetingen: 6,5 x 6 cm.
Afmetingen foedraal: 7,7 x 7 x 2 cm.

Literatuur
-Tardy, Dictionnaire des Horlogers Français, Paris, 1971, blz. 103.
-Brian Loomes, Watchmakers and Clockmakers of the World, London, 2010, blz. 126.

Vergelijkbaar object in:
Tijd voor klokken, verhalen rond een verzameling, Walburg pers, blz. 74 en 75.

De maker
De maker, Michael Butterfield, was een Engelse instrumentmaker die zich vanaf circa 1685 op ‘Le Quay de l’Horloge’ in Parijs vestigde. Dit soort zonnewijzers, vaak door andere makers gekopieerd, werden bekend als ‘Butterfield dials’, naar hun oorspronkelijke uitvinder. Hij werkte als ingenieur voor de koning en maakte wiskundige instrumenten en zonnewijzers. Butterfield stierf in 1724. Vanaf het einde van de 17e eeuw waren ze een modieus en functioneel reisaccessoire.
Soortgelijke voorbeelden zijn te vinden in het National Maritime Museum (Greenwich), het V&A en het British Museum.